بازار سرمایه بخش مهمی از اقتصاد هر کشور را تشکیل می‌دهد که دارای طیف گسترده‌ای از دیگر بازارها می‌باشد. افراد زیادی وجود دارند که با فعالیت در این بازارها توانستند به ثروت‌ها و موفقیت‌های بزرگی برسند. از معروف‌ترین انواع بازار سرمایه یا بازار مالی، بازار بورس می‌باشد که همه ما نام آن را شنیده‌ایم. سرمایه‌گذاران به امید افزایش سرمایه و دریافت سود فراوان وارد بازارهای مالی می‌شوند، اما اینکه در هر سرمایه‌گذاری به سود و بازدهی بالا برسیم تنها با شناخت کافی بازار، اصطلاحات و قوانین آن عملی می‌شود. بازار سرمایه یکی از این اصطلاحات است که احتمالا شما نیز آن را بارها شنیده باشید. این بازار شامل دیگر بازارها می‌شود و در رشد اقتصادی کشورهای توسعه یافته نقش بسیار مهمی دارد. برای اینکه با بازار سرمایه و ویژگی‌های آن آشنایی پیدا کنید. پیشنهاد می‌دهیم که تا آخر این مقاله با ما همراه باشید.

بازار سرمایه چیست؟

بازار سرمایه یک بازار برای سرمایه‌گذاری‌های بلند مدت می‌باشد که در آن خریداران و فروشندگان در بازار مشغول تبادل و معامله دارایی‌هایی مثل سهام و اوراق قرضه می‌شوند. بازار سرمایه در ایران به نام بازار بورس نیز شناخته می‌شود. کارکرد اصلی این بازار خرید و فروش سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس می‌باشد. بزرگ‌ترین محصولات بازار سرمایه یا ابزارهای قابل معامله، سهام و اوراق قرضه می‌باشند.

هدف بازار سرمایه چیست؟

بازارهای سرمایه به دنبال بهبود کارایی معاملات می‌باشند. این بازارها افرادی را که صاحب سرمایه بوده و افرادی نیز که به دنبال سرمایه می‌باشند را در یک محل جمع می‌کنند که در آن افراد اقتصادی می‌توانند اوراق بهادار را مبادله کنند. نکته جالب در مورد این بازارها این است که بیشتر آن‌ها در مراکز عمده مالی مانند لندن، نیویورک، هنگ کنگ و سنگاپور تمرکز یافته‌اند. نکته: شرکت‌های مالی که بیشتر در بازارهای خصوصی و غیر دولتی درگیر می‌باشند، بخشی از بازار سرمایه هستند که شامل بانک‌های سرمایه‌گذاری خصوصی و بنگاه‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر در برابر فروشندگان کارگزار و مبادلات عمومی می‌باشند.

تاریخچه بازار سرمایه در ایران

• اولین گامی که برای تاسیس بورس در ایران برداشته شده است، در سال ۱۳۱۵ بوده؛ در این سال یک کارشناس هلندی و یک کارشناس بلژیکی برای تنظیم مقررات قانونی ناظر بر فعالیت بورس به ایران آمدند که در سال ۱۳۱۸ وقتی که جنگ جهانی دوم آغاز شد، مطالعات این افراد به پایان رسید.
• بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ یعنی در سال ۱۳۳۳ ماموریت تشکیل بورس اوراق بهادار به اتاق بازرگانی صنایع و معادن بانک مرکزی و وزارت بازرگانی داده شد.
• قانون معاملات سهام در سال ۱۳۴۵ توسط مجلس ایران به تصویب رسید و بورس اوراق بهادار فعالیت‌های رسمی خود را در سال ۱۳۴۶ شروع کرد.
• رشد اقتصادی در دهه ۱۳۵۰ افزایش یافت و بازار سرمایه گسترش پیدا کرد. بعد از پایان جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۶۸ معاملات در بورس تهران دوباره آغاز شد.
• شرکت‌های بیشتری در بورس اوراق بهادار در دهه ۱۳۷۰ فعالیت می‌کردند و بازار سهام رشد خود را ادامه می‌داد، اما در سال ۱۳۸۴ قوانین جدیدی بر بازار سرمایه بنا نهاده شد.

تا قبل از سال ۸۴ تنها رکن اجرایی بازار بورس سازمان کارگزاران بورس بود اما بعد از آن قوانین و سازوکارهای جدیدی برای ساماندهی و مدیریت بازار بورس وضع شد. بر اساس آخرین قانون بازار بورس اوراق بهادار برخی ابزارها و نهادهای بازار سرمایه شامل موارد زیر می‌باشند:

• شورای عالی بورس اوراق بهادار
• سازمان بورس و اوراق بهادار
• شرکت بورس اوراق بهادار تهران
• شرکت فرابورس ایران
• شرکت بورس کالای ایران
• شرکت بورس انرژی

انواع بازار سرمایه کدام است؟

همانطور که بیان کردیم در بازارهای سرمایه دارایی‌هایی که سررسید بیشتر از یک سال دارند، خرید و فروش می‌شوند. اصلی‌ترین معامله کنندگان در بازار سرمایه شرکت‌ها، سازمان‌ها و سرمایه‌گذاران حقیقی می‌باشند. بازار سرمایه در کل دارای دو دسته اولیه و ثانویه می‌باشد. تقسیم بندی بازار با توجه به سررسید اوراق بدهی در بازار سرمایه می‌باشد که در ادامه آن‌ها را توضیح می‌دهیم.

بازار اولیه

بازاری می‌باشد که در آن ناشران و شرکت‌ها، سهام و اوراق مشارکت خود را برای اولین بار عرضه عمومی می‌کنند. از مزایای عرضه در بازار اولیه به دست آوردن نقدینگی مورد نیاز شرکت بدون قرض و وام می‌باشد. اگر عرضه اولیه سهام شرکتی را خریداری کنید، در بازار اولیه شرکت کرده‌اید.

بازار ثانویه

بعد از اینکه عرضه اولیه عمومی به پایان رسید، معاملات در بازار ثانویه انجام می‌گیرند. با خرید و فروش سهام یک شرکت در بازار ثانویه شرکت کرده‌اید. در این بازار نوسانات قیمت بالا می‌باشند، اما نقد شوندگی خوبی دارند. اگر می‌خواهید در این بازار شرکت کنید باید تخصص و مهارت بالایی داشته باشید. شاید از خود بپرسید که معاملات در این بازار توسط چه کسانی انجام می‌گیرد، باید بگوییم که در این بازارها اشخاص حقیقی و حقوقی این معاملات را انجام می‌دهند و در خرید و فروش هیچ محدودیتی برای اشخاص وجود ندارد.

ویژگی‌های بازار سرمایه چیست؟

حال که در مورد بازار سرمایه صحبت کردیم، لازم است که درمورد ویژگی‌ها و کارکردهای آن نیز توضیحاتی را بیان کنیم. تشکیل سرمایه: از مهم‌ترین کارکردهای بازار سرمایه فرستادن نقدینگی و سرمایه‌های بدون استفاده به طرف بخش تولید اقتصاد می‌باشد و شرکت‌ها با کمک آن می‌توانند نیاز مالی خود برای گسترش و نوسازی خطوط تولید خود را تامین کنند. دسترسی آسان: تمامی سرمایه‌گذاران امروزه به بازارهایی علاقه نشان می‌دهند که دارای کارکردهای متفاوت و دسترسی آسان‌تر نسبت به گذشته هستند. برای مثال فرض کنید که شخصی برای سرمایه‌گذاری می‌خواهد یک اتومبیل را خریداری کند. این شخص برای پیدا کردن اتومبیل مناسب خود باید زمان زیادی را صرف کند و وقتی آن را پیدا کرد باید زمان زیادی را برای نقل و انتقال آن صرف کند. اما با کمک بازار سرمایه می‌توان سرمایه‌گذاری خود را به طور آسان‌تری در کوتاه‌ترین زمان انجام دهد. رشد اقتصادی: شرکت‌ها با تسهیل شدن فرایند تامین مالی و خرید و فروش در بازار سرمایه‌گذاری، می‌توانند در زمان کمتر و راه آسان‌تر، سرمایه مورد نیاز خود را به دست آورند تا در طرح‌های مورد نظر خود سرمایه‌گذاری کنند. به همین دلیل است که یکی از اصلی‌ترین قسمت‌های اقتصادی هر کشور بازار سرمایه آن می‌باشد. مهم‌ترین هدفی که بازار سرمایه در کشورها دارد، رشد اقتصادی و کمک به تولید شرکت‌ها می‌باشد. نقد شوندگی سرمایه: از جمله ویژگی‌های مهمی که بازار سرمایه دارد، نقد شوندگی آن به خصوص در قسمت سهام می‌باشد. به این صورت که شما به آسانی می‌توانید سهام خود را به‌طور روزانه خرید و فروش نمایید. تنظیم قیمت‌ها: از دیگر کارکردهای بازار سرمایه تنظیم قیمت می‌باشد. قیمت یک سهم با توجه به اتفاقاتی مانند اخبار خوب و بد، خبرهای سیاسی و طبیعی، فروش و قراردادهای بزرگ به سرعت تغییر پیدا می‌کند. همچنین قیمت اوراق قرضه نیز با توجه به عرضه و تقاضا می‌تواند نوسان داشته باشد. مثلا اوراق قرضه از نظر بسیاری افراد، سرمایه‌گذاری مطمئن‌تری می‌باشد. بنابراین سرمایه‌گذاران در دوران رکود اقتصادی آن را ترجیح می‌دهند. شفافیت اطلاعاتی: شرکت‌هایی که در بازار سرمایه وجود دارند موظفند که طبق قوانین پذیرش شرکت‌ها در بورس، اطلاعات مالی و تولیدات خود را به روز منتشر کنند.

مزایای بازار سرمایه

بازار سرمایه شامل مزایایی مانند زیر می‌باشد:

• به حداقل رساندن هزینه معاملات
• تقویت رشد اقتصادی
• بهبود اثربخشی تخصیص سرمایه
• تسهیل حرکت سرمایه برای استفاده بیشتر از سودآوری و بهره‌وری بیشتر برای افزایش درآمد ملی
• تسهیل تجارت اوراق بهادار
• شفافیت اطلاعات
• پس انداز به عنوان سرمایه‌گذاری بلند مدت
• تسهیل تصفیه معاملات
• در دسترس بودن مداوم بودجه
• ارزیابی سریع ابزارهای مالی

ابزارهای بازارهای سرمایه چه هستند؟

• سهام
• صندوق‌ها و سبدگردان‌ها
• اوراق قرضه
• قراردادهای اختیار معامله

ویژگی‌ها و عملکردهای یک بازارهای سرمایه پر بازده

• با گذر زمان یکپارچگی را بین بخش‌های بدهی و مالی، ابزارهای دارایی و بدهی و مبالغ بلند مدت و کوتاه مدت ایجاد می‌کند.
• پس‌اندازهای بلند مدت را تبدیل به سرمایه‌گذاری‌های بلند مدت می‌کند.
• از طریق فرایندهای تسهیل شده تراکنشی و کاهش هزینه‌های تراکنشی می‌تواند کارآمدی عملیاتی را به وجود آورد.
• با کارا بودن مکانیسم قیمت گذاری رقابتی می‌تواند بهره‌وری روش تخصیص سرمایه را بهبود دهد.
• امکان معامله ابزار مشتقه را در برابر ریسک‌های بازار فراهم می‌کند، فرد را بیمه می‌نماید و با برنامه‌های سرمایه‌گذاری صندوق‌های محافظتی ریسک را کاهش می‌دهد.
• اطلاعات را به خوبی اشاعه می‌دهد و همین باعث می‌شود که سرمایه‌گذاران به مرور زمان بتوانند به ایده‌های آگاهانه‌ای در مورد سرمایه‌گذاری، سرمایه‌گذاری مجدد و کاهش سرمایه گذاری برسند.
• جریان مبالغ را با استفاده از سرمایه‌گذاری،  سرمایه‌گذاری مجدد و عدم سرمایه‌گذاری، به کانال‌های موثری انتقال می‌دهد.

اهمیت بازارهای سرمایه در اقتصاد

همانطور که بیان کردیم یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی در هر کشور بازار سرمایه می‌باشد که دارای نقش مهمی در به‌کارگیری پس‌اندازها و هدایت دارایی به بخش تولید است. بازار سرمایه یک واسطه بین سرمایه‌گذاران وتولید کنندگان می‌باشد. سرمایه گذاران در واقع افرادی هستند که سرمایه خود را به عنوان قرض می‌دهند و تولید کنندگان نیز افراد و شرکت‌هایی می‌باشند که این سرمایه را قرض می‌گیرند. سرمایه‌هایی که از طرف افراد و واسطه‌های مالی به بازار سرمایه وارد می‌شوند، توسط صنایع، شرکت‌های تجاری و دولت جذب می‌گردند. بنابراین بازار سرمایه حرکت جریان سرمایه را برای استفاده بهینه و افزایش درآمد ملی تسهیل می‌کند. این تامین مالی در بازار سرمایه از دو راه عرضه سهام شرکت و یا انتشار اوراق قرضه انجام می‌گیرد.

تفاوت بین بازارهای سرمایه و بازارهای پول چیست؟

این اشتباه است که معانی پول و سرمایه را با بازار پول و بازار سرمایه اشتباه بگیریم. ‌بزرگ‌ترین تفاوت‌های بازار سرمایه و بازار پول شامل موارد زیر می‌باشند:    

ارکان نظارتی بازارهای سرمایه

قوانین و مقرراتی که در بازارهای سرمایه بین‌المللی وجود دارد، توسط ارکان نظارتی ایجاد می‌شوند. در ایران نیز با توجه به اینکه بورس یا همان بازار سرمایه در حال بزرگتر شدن و فراگیر شدن می‌باشد، ابزارها و ارکان‌های نظارتی در این بازار نیاز است. به همین دلیل ارکان نظارتی برای نظارت بر معاملات، شفافیت‌های اطلاعاتی و عملکرد سازمان‌ها تعریف شد. قوانین و مقررات موجود در بازار سرمایه ایران نیز در همین ارکان تشکیل می‌شود. هرچه نظارت  قوی‌تر باشد بازار سرمایه نیز سلامت بیشتری خواهد داشت.

شورای عالی بورس اوراق بهادار

در راس ارکان بازار سرمایه، شورای عالی بورس اوراق بهادار قرار گرفته است. این شورا مهم‌ترین رکن می‌باشد که وظیفه آن گرفتن تصمیم‌های مهم و اساسی بازار  می‌باشد.

سازمان بورس و اوراق بهادار

این سازمان تحت نظارت شورای عالی بورس قوانین و مقررات را اجرا کرده و مقررات و دیگر وظایف تعیین شده را تنظیم و تدوین می‌کند. در واقع ارکان ناظر بازارهای سرمایه، نهادهای شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار می‌باشند. این سازمان یک موسسه عمومی غیردولتی با شخصیت حقوقی و مالی مستقل می‌باشد. برخی از ارکان نظارتی و حقوقی دیگر نیز برای کنترل پولشویی و دعاوی حقوقی نیز  وجود دارند که بر بازار سرمایه نظارت دارند.

سخن پایانی

بازار سرمایه همان بازار سپرده‌های بلند مدت می‌باشد، که این امکان را می‌دهد که در یک مدت کوتاه به سودهای کلان برسید و بتوانید سرمایه خود را چند برابر کنید. بازارهای سرمایه از نظر ویژگی‌های نهادی، عملیاتی، اطلاعاتی و دیگر ابعاد با یکدیگر متفاوتند. اگر با بازارهای سرمایه و کارکردهای بازار آشنایی داشته باشید می‌توانید یک سرمایه‌گذاری پربازده و منطقی با ریسک کمتر داشته باشید.